Mamy za sobą półtora roku wydatkowania dotacji unijnych. Mimo, iż jako kraj wystartowaliśmy z opóźnieniem, nie z początkiem okresu programowania tj. w 2007 r. lecz 12 miesięcy później, szybko nadrabiamy stracony czas. Kolejne konkursy, kolejne listy rankingowe projektów, które zakwalifikowały się do wsparcia, w końcu podpisane umowy o dofinansowanie przedsięwzięć inwestycyjnych i nie tylko oraz pierwsze wypłacone Beneficjentom środki z funduszy strukturalnych i Funduszu Spójności.
Szczególne miejsce w tym procesie mają z pewnością dotacje na szeroko rozumianą ochronę środowiska. Przedsiębiorcy, samorządy, instytucje trzeciego sektora starają się poprawić stan naszego środowiska naturalnego przygotowując i wdrażając przedsięwzięcia promujące w społeczeństwie ekologiczne postawy, porządkujące lokalne i regionalne gospodarki wodno-ściekowe gmin, miast i powiatów, rozwiązujące problemy recyklingu i likwidacji odpadów, czy też dostosowujące polskie instytucje do standardów i norm europejskich w zakresie ochrony środowiska i zrównoważonego rozwoju.
Po niecałych 2 latach możemy pokusić się o pierwsze podsumowania, dobre praktyki i wskazówki dla przyszłych projektodawców. A jest się już czym pochwalić! Ba również doświadczenie i praktyka pierwszej dwulatki jest niemała!
Zacznijmy więc od największych wyzwań i największych pieniędzy. W ramach Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko (POIiŚ) mamy do rozdysponowania około 42% środków przypadających na realizację polityki spójności w Polsce, co stanowi kwotę około 28 miliardów euro, w tym na sektor środowiskowy przypada kwota około 4,8 miliarda euro wsparcia z Funduszu Spójności oraz Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego. Sektor publiczny był, jest i zapewne jeszcze długo będzie zainteresowany pozyskiwaniem wsparcia na realizację projektów w ramach I i II Priorytetu POIiŚ tj.:
I. Gospodarka wodno-ściekowa – umożliwiającego współfinansowanie inwestycji prowadzących do zredukowania ilości zanieczyszczeń odprowadzanych ze ściekami do wód i ziemi oraz realizowanych kompleksowo wraz z nimi inwestycji mających na celu zapewnienie odpowiedniej jakości wody pitnej w aglomeracjach powyżej 15 tyś RLM.
II. Gospodarka odpadami i ochrona powierzchni ziemi – umożliwiającego współfinansowanie inwestycji prowadzące do zapobiegania oraz ograniczania wytwarzania odpadów komunalnych, wdrażania technologii odzysku, w tym recyklingu, wdrażania technologii unieszkodliwiania odpadów komunalnych, a także likwidacji zagrożeń wynikających ze składowania odpadów, dodatkowo działania w zakresie rekultywacji gruntów poprzemysłowych i powojskowych oraz umacniania i ochrony brzegów morskich
Samorządy od początku intensywnie rozpoczęły ubieganie się o wsparcie na rozbudowę i modernizację sieci kanalizacyjnych oraz oczyszczalni ścieków. Od początku 2008 roku odbyło się już 5 konkursów aplikacyjnych, kolejne odbywają się zgodnie z harmonogramem. W ramach 3 już ocenionych konkursów pozytywne oceny merytoryczne otrzymało ponad 80 wielomilionowych projektów. Kolejne ponad 100 wniosków jest w trakcie weryfikacji. Równie dobrze sytuacja ma się jeżeli przyjrzymy się listy projektów dotyczących budowy nowoczesnych zakładów unieszkodliwiania odpadów komunalnych, modernizacja składowisk odpadów czy porządkowania gospodarki odpadami na terenach samorządów. W ramach zaledwie kilku konkursów 7 projektów zakwalifikowano do wsparcia, a następne 22 projekty oczekują na zakończenie oceny merytorycznej.
W ramach niemal wszystkich 16 Regionalnych Programów Operacyjnych Województw przeprowadzono już pierwsze konkursy dla sektora publicznego na realizację przedsięwzięć w zakresie rekultywacji terenów zdegradowanych na cele przyrodnicze, poprawę gospodarki wodno-ściekowej, ochronę zasobów wodnych, likwidację składowisk odpadów, czy budowę zakładów segregacji, recyklingu, unieszkodliwiania odpadów. „Obłożenie” konkursów jest tak duże, ze jedynie średnio co 3 aplikacja uwieńczona jest sukcesem w postaci przyznania dofinansowania. Nie oznacza to, że pozostałe statystyczne 2 wnioski są złe, wręcz przeciwnie zazwyczaj są wartościowe i poprawne merytorycznie, jednak przewidziane w ramach konkursów środki, mimo iż liczone w setkach milionów, są niewystarczające.
Takie wyniki osiągnięte w przeciągu kilkunastu miesięcy dobrze prognozują na przyszłość. Jeżeli tylko realizacja projektów będzie postępować choć tak sprawnie, jak proces wyboru i oceny projektów, już niedługo nasze środowisko naturalne ulegnie poprawie – czyste rzeki, segregowane odpady, zlikwidowane wysypiska śmieci staną się naszą codziennością.
Przy tak trudnych i skomplikowanych przedsięwzięciach niesposób uniknąć problemów. Dla wielu Beneficjentów barierą nie do pokonania okazała się zmiana prawodawstwa, a właściwie jego dostosowanie do należytego transponowania dyrektyw w zakresie oceny oddziaływania na środowisko. 15 listopada 2008 roku weszła w życie Ustawa z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 199, poz. 1227). Uwzględnia ona nadrzędne Dyrektywy tj. Dyrektywę OOS (85/337/EEC) oraz Dyrektywę siedliskową (92/43/EC). Uporządkowanie stanu prawnego spowodowało, ze wiele decyzji administracyjnych (decyzje o środowiskowych uwarunkowaniach realizacji przedsięwzięcia, pozwolenia na budowę ) okazały się mieć istotne wady. Przyzwyczailiśmy się , ze decyzja organu administracyjnego jest dla nas wyrocznią, jednakże jeżeli nie jest ona wystarczająco uzasadniona, nie jest warunkiem konicznym i wystarczającym do uznania przeprowadzenia oceny oddziaływania na środowisko za poprawną i pełną. Niejednokrotnie Beneficjenci dysponowali pakietem decyzji, które stanowiły przykładowo o braku konieczności sporządzania raportu oddziaływania na środowisko, ale podmiot wydający stanowisko nie dopełnił staranności uzasadnienia takiego stanu, co w świetle nowego prawa dyskryminowało projekt do uzyskania dotacji. Z uwagi na indywidualną specyfikę i charakter każdego projektu nie ma jednego właściwego rozwiązania. Najlepsza praktyką niemniej jednak okazało się być ponowne przeprowadzenie oceny oddziaływania na środowisko.
Tak długo jak wnioskodawcy opierać się będą na decyzjach wydanych przez 15 listopada 2008r. problemy będą nierzadkie, dlatego czujność i stosowanie zasady ograniczonego zaufania względem niejednoznacznych uzasadnień w zakresie oceny wpływu przedsięwzięcia na środowisko jest jak najbardziej wskazana. Mimo nawet tak poważnych problemów i barier, samorządy, spółki komunalne nie strącą zapału do walki o pozyskanie wsparcia z Unii Europejskiej na realizację przedsięwzięć pro środowiskowych.
Sektor prywatny to kolejne silne ogniwo w procesie wydatkowania dotacji unijnych. Tu rywalizacja i konkurencja jest bardzo silna. Składane w ramach poszczególnych konkursach wnioski o dofinansowanie wielokrotnie przekraczają kwoty przeznaczone do rozdysponowania. Firmy, którym się nie powiedzie, nie tracą werwy tylko próbują po raz kolejny.
WNa szczególną uwagę zasługują działania w ramach Priorytetu 4 Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko Przedsięwzięcia dostosowujące przedsiębiorstwa do wymogów ochrony środowiska. Tutaj niemalże 200 milionów euro z Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego jest przeznaczone na ograniczanie negatywnego wpływu istniejącej działalności przemysłowej na środowisko i dostosowanie przedsiębiorstw do wymogów prawa wspólnotowego. W ramach tych środków wspierane są projekty małych, średnich oraz dużych przedsiębiorstw redukujące ilość zanieczyszczeń emitowanych do atmosfery, odprowadzanych ze ściekami oraz redukujące ilość wytwarzanych odpadów i zwiększające udział odpadów poddawanych procesom odzysku, w szczególności recyklingu. Dotowane są również przedsięwzięcia z zakresu wdrażania systemów zarządzania środowiskowego. W zakresie ochrony powietrza oraz Najlepszych Dostępnych Technik preferowane są inwestycje w instalacjach wskazanych w Traktacie Akcesyjnym.
Na chwilę obecną przedsiębiorcy mają za sobą 2 rundy konkursowe. Pierwsze dotacje zostały przyznane, kolejne wnioski podlegają właśnie ocenie. Najlepiej zaangażowanie w projekty środowiskowe sektora prywatnego zobrazują poniższe statystyki:
Działanie 4.1. – Wsparcie systemów zarządzania środowiskowego mające na celu rozpowszechnienie systemów zarządzania środowiskowego objętych certyfikacją oraz wdrażania certyfikowanych eko-znaków – PIERWSZY KONKURS DOPIERO SIĘ ROZPOCZĄŁ
Działanie 4.2. – Racjonalizacja gospodarki zasobami i odpadami w przedsiębiorstwach mające na celu zmniejszenie ilości wytwarzanych odpadów poprzemysłowych (innych niż komunalne) i zwiększenie poziomu odzysku i recyklingu odpadów. W ramach pierwszego konkursu dotację uzyskało 16 firm, a łączna wartość dotacji to około 81,5 miliona złotych. W konkursie, którego ocena jest w toku, złożono aż 43 projekty na kwotę dofinansowania rzędu 130 milionów złotych.
Działanie 4.3. – Wsparcie dla przedsiębiorstw w zakresie wdrażania Najlepszych Dostępnych Technik (BAT) mające na celu zapobieganiu powstawania i ograniczenia ładunku zanieczyszczeń różnych komponentów środowiska poprzez dostosowanie istniejących w przedsiębiorstwach instalacji do wymogów najlepszych dostępnych technik (BAT). W ramach pierwszego konkursu dotację uzyskało 12 aplikacji na kwotę łączną ponad 128 milionów złotych. W ocenianym konkursie weryfikowanych jest 29 wniosków złożonych na kwotę dofinansowania przekraczającą 300 milionów złotych.
Działanie 4.4. – Wsparcie dla przedsiębiorstw w zakresie gospodarki wodno-ściekowej mające na celu ograniczanie ładunku zanieczyszczeń (w szczególności substancji niebezpiecznych) odprowadzanych przez przemysł do środowiska wodnego oraz zmniejszenie ilości nieoczyszczonych ścieków przemysłowych odprowadzanych do wód lub do ziemi. Tutaj rywalizacja była i jest bardzo ostra. Wsparcie uzyskało jedynie 8 zakładów przemysłowych na kwotę 31 milionów złotych. Środki te firmy przeznaczą na budowę i modernizację przyzakładowych oczyszczalni ścieków przemysłowych oraz na inwestycje powodujące zmniejszenie zużycia wody oraz ilości substancji niebezpiecznych odprowadzanych wraz ze ściekami do środowiska naturalnego.
Działanie 4.5. -Wsparcie dla przedsiębiorstw w zakresie ochrony powietrza mające na celu poprawę jakości powietrza poprzez obniżenie wielkości emisji zanieczyszczeń z instalacji spalania paliw i dostosowanie do wymagań wynikających z dyrektywy 2001/80/WE w sprawie ograniczenia emisji niektórych zanieczyszczeń do powietrza ze źródeł spalania. W ramach pierwszego konkursu dotację uzyskało 17 projektów o łącznej kwocie dofinansowania 212 milionów złotych. Pozostałe 4 projekty znalazły się na liście rezerwowej (wartość dotacji około 21 milionów złotych).
Działanie 4.6. – Wsparcie dla przedsiębiorstw prowadzących działalność w zakresie odzysku i unieszkodliwiania odpadów innych niż komunalne mające na celu zwiększenie udziału odpadów innych niż komunalne (odpady poużytkowe lub niebezpieczne) podlegających recyklingowi i prawidłowemu unieszkodliwianiu. W ramach pierwszego konkursu dotację uzyskało 15 firm, a łączna wartość dotacji to około 70,2 miliona złotych. W konkursie, którego ocena jest w toku, złożono kolejne 24 projekty na kwotę dofinansowania rzędu 132 milionów złotych.
Podsumowując warto podkreślić, ze w pierwszym kwartale tego roku przekroczyliśmy już magiczną setkę przyznanych potwierdzeń o dofinansowaniu w sektorze środowiskowym. Oznacza to, że ponad 100 samorządów, przedsiębiorców i organizacji pozarządowych poradziło sobie z trudnym procesem aplikacyjnym i uwieńczyło swoja pracę sukcesem. Nie brak jest również rozczarowań! Ciągle brak długofalowego myślenia, dokładnego planowania przedsięwzięć, świadomości projektowej oraz pośpiech powoduje, że wiele projektów jest niewłaściwie przygotowanych. Niestety nadal grzechem głównym Wnioskodawców są uchybienia formalne- braki w dokumentacji, niekompletne aplikacje, źle obliczone poziomy dofinansowania. Receptą na to jest karkołomne studiowanie wytycznych, regulaminów, zasad aplikowania, bądź korzystanie z pomocy eksperta.
Wnioskodawcy ubiegając się o dotację, często zastanawiają się co powinno być „wyrocznią” decydującą o przyznaniu dotacji na projekt środowiskowy. Z pewnością poprawnie przygotowana aplikacja, właściwie sporządzona analiza finansowa, poprawne merytorycznie studium wykonalności są istotne, ale podstawowym czynnikiem, który w głównej mierze zaważy o sukcesie projektu jest planowany cel i rezultat przedsięwzięcia. Korzyści, które zamierzamy planujemy osiągnąć oraz efekt ekologiczny – to klucz do sukcesu w przypadku ubiegania się o wsparcie z funduszy unijnych na ochronę środowiska.
